А.П. Чехов Хирургия (Шүдэ худтаха)

Хүдөөдэ, эмнэлгэйн газар. Докторынь һамгаа абхаяа ондоотэй ябаһан хуш. Орондонь фельдшер Курятин үлээ. Дүшөөд наһатай, маряатайшаг хүн. Чечунчово жилеткэнь, үмдэниинь хуушархаа һанаан. Нюур-шарайнь яһала бараг, бүри зохид гэхээр. Зүүн гараа долёобор дунда хурган хоёртоо муухай гэгшын үнэртэй сигара хабшуулаан.

Дьячок Вонмигласов газаагаан оржо ербэ. Үндэршэгаад, тапхагар бэхи бэйтэй үбгэн. Хүрэн рясатай, гүзээгээрээ арууһан үргэн бэһэ зүүгаан. Баруун нюдэндэнь сагаан үүлэн бууһан, тэрэнь нэгэ жаа хаагдад гэандли. Хамар дээрээ мэнгэтэй, холаан хархада, томошог илааһандли гэхээр. Нюдөөрөө ханаар ород бурханай иконо хилагад гээд бэдирнэ. Икона теэд харагднагой, олоогой. Карболкатой ехэ бутыль хараад, урдань зогсоод, хэрээһэлнэ. Улаан пулаад соогаанаа просфора гаргаад, толгойёо дохин фельдшерэй урай табьна.

- А-а, намда танай... – эбеэлнэ фельдшер. – Ямар хэрэгээр?

- Танда хэрэгтэйб, Сергей Кузьмич... Зүб, нээрээш. Псалтырь соо хэлэгднэ хиим: “Уугаашамни баян — бархираашамни нёлбоһо уһан соо шэнгаан”. Һаяар һамгантяа сай уухаа һуугаад, бурхан даа, саашаа хоолойдомни ороогой. Үхээл һааш дээрэ болоод байгаа. Амандаа балгаад – хабамни үгой! Шүдэн соом юум теэд болым. Хайшаа-яашаа... Ордолдно-ардалдна! Шэхэн соом баһа яагааб. Нэгэ яс-тад гээмайндли. “Согрешихом и беззаконновахом... Студными бо окалях душу грехми и в лености житие мое иждих” (псалтырь соогаан уншна). Нүгэл, нүгэлни, Сергей Кузьмич! Отец иерей литургиин һүүлээр зэмэлээ намайе, мохоогоо: “Үгэ зугаадаа — олон хүүртэйш. Үгэ хэлээшииш ойлгхоор бэшэ”. Шэбшээд үзиид теэд, юу зугаалха, тэрээнаанш болхо амаа ангайха аргагойльби. Хуу хабдар, һүнёорөө унтхойш...

- Заа-заа.... Һуугты. Амаа ангайлгагты!

Вонмигласов һуугаад, амаа ангайлгаба. Курятин буршагад гэнэ. Тамхинаан шарлад гэан шүдэд. Тэдээн соонь нэгэ нүхэтэй шүдэн харагдана.

- Аха ноёмни, отец диакон архи соо хрен хээд, дахаха гэһиимэдли хасартаа няагаад үзэ гээ. Туһа болоогой лээ тэрэнь. Гликерия Анисимовна, ай бурхан, үбдэнгой ябаг даа, Афон хадаан асараан нэгэ ниткэ гартаа уяад ябха гээд үгөө. Һүн-молокогоор мүн шүдөө зайлха гээ. Нээрээ хэлэд гээ хада, би ниткайнь гартаа уяад ябааб. Һүөөр... зайлаагойб. Бурханаан айгааб. Пост тиихэдэ байгаа хиим...

- Мухар һүжэг... (фельдшер абяагой байба). — Ходоро татча хайха хэрэгтэй, Ефим Михеич!

- Та өөрөө мэдхойдтаа, Сергей Кузьмич. Юу хэхэеэ, хайшан гэхэеэ мэдхэ хиимт. Та

һургууляйнь үзча гараа хатнайм даа. Үбшэ-хабша мэдэнгой ябагты. Һүни үдэриинш мэдэнгой мүргэжэ ябахабдь, нүхэндөө ортороо...

- Хэрэггой, байгиимааб даа... – гэжэ хэлнэ фельдшер, түмэр-түдгэ, тоног-зэбсэгэй шкаф соогоо юумэ бэдирэн. Эндэшни хатуу, шанга, һурамгай гар хэрэгтэй. Һаяар тандли хэрэгээр, Александр Иваныч Египетский помещик больницада бэеэрээ ерээ. Баһа шүдниинь... Һургуультай, мэдээ-шадаагойнь үгэй хүн. Хаа-хаана ябаан, Петербургда долоон ел соо байгаа. Профессорнуудаар танил-татга ябһанаа зугаалаа. Үнидүүн хүүр хэлсээбдь. Сергей Кузьмич, абагты энэ шүдэймни, абыт гээ бшуу. Юундээ абангой байхиимш теэд. Абха болоогойш даа теэд. Баһа ойлгохо хэрэгтэй. Ямар-хэмэр шүдэм гэжэ. Арайн-тарайн шүдэд байна гэжэ ходоро татхаар бэшэ хиим. Нэгэ шүдэ хабшуураар абхаш. Нүгөө шүдэ хабшуураар абхаар бэшэ байхадань, ондоо зэбсэг шэлхэш. Тэрэш тиимэ хиим.

Фельдшер хараашална. Юугаар абхамняаб гэжэ. Харан-харан, хабшуур гартаа барьба.

- Заа, амаа неэгты, арзайлгагты…, — гэнэ «хирург». — Энээнишни иигээд, ходоро... Шүднэй мүйлэ хахалха хэрэгтэй. Хахална...

- Бэди тэнэгүүд мэднэгой бшуудь. Та теэд һурһан байнагойдтаа энээндэ.

- Хүүр бү хэлэгты, амантнай неэлгээтэй... Энээнииштаа абаад хайха бэлхэн ааб даа.

Зарьманда ганса үндэһэниинь үлэшөөд байха. Байгты. Хүдлөөгой һуугты! Мүйлэйнь дахяад нэмээжэ хахална.

- Мани бурхан Баабай, Бурхан Эхэ... Ввв...

- Бэшэ... энэ бэшэ, али хэн блэй теэд? Гарымни табигты. Бажуулдангой табигты! Мэнэ, мэнэ, заа, заа... Бэлэн хэрэг бэшэ хиим...

- Бурхан... (һүүхирнэ). Ангелы! Ого-го... Татыш, татыш шангалаад! Табан ел аяар татнаш!

- Хирургиин хэрэг хиим... Татха бэлэй гэжэ татхаар бэшэ хиим... Энэ, энэ...

Вонмигласов үбдэгээ өөдэнь үргэнэ, хургадаа хүдэлгэнэ. Нюдөө неэн, шанга түргэн амилна... Нюурын хүлэрөө, нюднаань уһан гарад гэнэ.

Курятин дьячогой урай хүлөө урилан ябна. Татана... Нэгэ минуташ болоогой зоболон-хабшууриинь шүдэйнь алдашхаба. Дьячок стул дээраан һуг харайн бодбо. Хургаа аман соогоо хэнэ. Шүдниинь байрдаа байба.

- Татааб! – бархирад гээд хэлнэ. – Шамай өөрэйш нүгөө дэлхэй дээрэ иигээд татуужан. Юуш шадхойдлаан, ходоро татча абаха хабагой хадаа, оролдаанайш оршоодгой шамда. Ганса зоболон...

- Ши юундээ минии гарта бажуулдаабши! – гээд, фельдшер гаарна. – Би татнаб, а ши минии гариим түльхэнэш. Хэрэгтэ-хэрэггой хүүр хэлнэш... Тэнэг!

- Ши өөрөө тэнэгэш!

- Ши бэлхэнээр шүдэн абагдтаг гэжэ һаннууш? Абаад өөрөө туршалаа! Колокольня

дээрэ гараад, колокол барабанить болаандли гээд һаннууш? (гааруулна). “Шадал үгэйш, шадал үгэйш!”. Харлаа, намда! Харлаа ши... Би господин Александр Иваныч Египетскын шүдэ абиимаб. Шамаан болхо тэрэ ехэ ноёнш нэгэшхэ хүүр хэлэнгой һуугаа. Шамда орходоо арюун сэбэр. Шамдли хүнэй гарта бажуулдаагой... Һуу, шамда хэлнэ бшууб!

- Ух! Хүлеэл даа, амяа абхиим... (һууба). Түргээр аба, түргээр!

- Намай һургаагой бай. Бэеэрээ мэднэм. Бурхан, иимэл зомшдаа, һургааргой. Эдээнээр зүнтэгэлхэш байһаар! Амаа неэ... (хабшуургадана). Хирурги гээшэшни, ахатан, неэдэ-наадан бэшэ... Энэш уншалга бэшэ... (мүйлэ баһа хахална). Бү хүдэл гэнэм...

Шүдниинь үндһэн хуушан, саашаа яһала ораан... (татна). Бү хүдлэ... Заа, заа... Бү хүдлэ... (һаршаганаан). Иимэ гэжэ, мэдаам!

Вонмигласов хүдлэнгой һууна. Хүлэраан. Тэнэг нюдэ гарган, холоор хараад һууна.

Ондоо хабшуураар абхиимаад лэ... – гээд, аман соогоо фельдшер хэлнэ.

Ойндоо ороод, дьячок хургаяа аман соогоо хэнэ. Эбшэн шүднэйнь байрада хоёр болдогор юумэн ёдойн-шодойн баригдана.

- Муухай, ёртогор-яртагар шүдхэр..., – гээд, оло дахин аман соогоо хараана. — Тани эндэ һуулга, манда үхэл асархалта!

- Эндэ намда хүүр-шууяа гаргалаа..., – фельдшер хабшуураа шкаф соо хэнэ. — Мунхаг... Бишайха шамай курсада байхадаш бургааһаар сохяан байна... Шамаан болхо господин Египетский, Александр Иваныч, Петербургада долоон ел соо һуугаа... Һургуультай... Ганса костюмиин зуун солхообто... Иимэ хүн аадал, шамдли хүнээр хэрэлднэгой... А ши ямар хүмшдаа?

Дьячок стол дээраан просфороёо абаад, хасараа гараараа үргэд гэн, түргэн газаашаа арилба...