Фашизмын хүндэ хэсүү хаалтада тама үзэһэн хүнэй хуби заяан тухай

        Энэ хүнэй наһан ээжбайха гашуудалтай, түрэл Эхэ оронойнь тэрэ үеын хуби заяандля. Сэрэгэй эгээ эхеэр 1941 ондо фронтодо ябаан хүн ел болоод байхада, үгэй болоо (“без вести пропал”). Хурамхаанай, Баргажанай военкомадуудай архивта юунш бэшэгдаан юумэн үгэй. Мүнөө байгаан багшуулынь 1941 ондо ябаан баабайяа балай һаннагой, зааханууд байгаа хиим даа. Очир Номшиевич Митаповой үрэ һадаһадта Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайн дууһаагойдля һанагдагшаан.

         Очир Номшиевич Митапов 1910 оной августайн 15-да Баргажанай аймагай Ягдаг нютагта Митап, Жигзема Номшиевтанай гэр бүлэдэ түраан. Багаан шадмар, шуран, зүрхэтэйгшаан. 1935 елдэ нютагаа һайхан басга, Цыван Дамбиевнае, һамга хэжэ абаа. Табан багшуултай болоо. Дайни түрүүн О.Н. Митапов Сталини колхозой түрүүлэгшээр ябаа. Һамганиинь колхозой доярка байгаа. Хүдии яргажа һуухаам даа, сэрэги эхилээгой хада. 1941 оной ноябриин 8-да Очир Митапов Баргажанай райвоенкомадаар татуулжа баруугшаа ябпа. Аллаан һамганиинь (гүзээн соонь шэнэ амин бии болаан байгаа)  дүрбэн багатяа нүхэрөө, эсэгэеэ сэрэгтэ үдэшөө.

         Фронтаан нэгэш бэшэг гэхиимэн үгэй, хүрдэггой али бэшхэ аргагой байгиимууг, ээжэйха шуһата дайн совет газар түлөө болжайгаа хиим даа. 1942 оной намар тээшэ бэшэг-треугольник ерээ. Тэрээнь соонь О.Н. Митапов фронт дээр үгэй болоо гэжэ бэшэгдаан байгаа.  

         Удаанш болоогой хүүни хээлхэр бэшэ хүшэр хүндэ хүдмэртэ дарагдажа, һанаанда ораан хөөрьхи Цыван Дамбиевна гээгдэбэ. Үншэраан багшуул хүгшэн изиитеэ үлэбэ. Дайнай хойтой үлэн сагуудта зон ехэ зобоол даа, олон хүнүүд һогшожо үхөө. Амьди үлхөө оролджо, багшуул  колхоздо хүдэлдэг болоо.

          Тэдэш  баабайяа ходо хүлеэхэ. Хэзээнэй саг үнгэраан хойно хаана хадалгаатайб гэжэ мэдээ. Удаанай бэдирдэг байгаа. Очир Номшиевичай аша зээнэр Интернедээр ехэ баабай, нагса тухайгаа юумэй олоо.

         ...Харьков доро катастрофайн һүүлээр немцүүд Воронеж, Ростов-на-Дону тээшэ түшэгэнэсэ харайлдаба, саашаа Волга, Кавказ руу гархаа оролджо. Мянгаад зони алаад, али плендэ абаад, арбаад мани дивизинууша зад сохижо дараад, Баррайдьха фронт унгаагаа, теэд немцүүд Сталинград, Кавказ руу гараа – иижэ 1942 елдэ Улаан Арми эгээ ехээр булигдаан байна.

         Иимиимэн юундэ болхо байгааб? Юундэ мани бараг ябжайгаан  арми һалааб, иижэ амаштай ехээр зоноо алдажа? Энээн тухай ехээр бэшэгдаан л даа. “Полководцууднай” шадалгой байжа, тулюураа харуулаа,  хайр  гамгой хайш хэрэг солдадуудай ами наһа олоор таһалаа — һара бүри ээжэйха олон сэрэгшэд наһа бараа!

        1942 елэй хабар, нажар дайни түрүүн неделинуудаан ехээр сэрэгтэ зоноо алдаа. 

         Немцүүд Волга тээшэ ябжал-ябжал байна, харгыдаа шэнэ газарнуушэ эзэлжайш. Воронежай, Дон дээр, уртай Хойто Кавказай хажууда сэрэг болжол байна. Фашистнууд Сталинград буляажа, Волга дээр гараад, ямарш сэнгээр нефть, хлемээр баян Кубань, Хойто Кавказ абхаа оролдоо. Дайсан уже Ворошиловград, Старобельск, Россошь, Купянск, Валуйки, Новочеркасск абаа. 1942 оной июлиин 7-до Воронеж унаа. Манайхин булигдхаа булигдаба тьхиим даа гэжэ һанхаар байгаа.

         Энэ үдэр, 1942 оной июлиин 7-до, Очир Митапов ёргоон Ягдаг нютагаа хүбүүдээр хамта фашист сэрэгүүдтэ тойруулагдабабштаа! Тэдэш бултандаа 80-хя түмэр харгы барилгайн батальоной солдадууд байгаа: Бадмаев Цыдып Лонхоевич, Будаев Базар Бальшинович, Балданов Цырен Тонгобоевич, Раднаев Намдык Цыдыпович, Санжиев Цыремпил Баднеевич, Цыренов Нима Цыренович. Гурбан нютагаймнай хүбүүд — Очир Митапов, Цыдып Бадмаев, Базар Будаев плендэ ороо гэжэ мэднэб, нүгөө дүрбэнэйнь саашанхи хуби заяан тухайнь хэлхэ аргамни үгэй.

         Бэеанаа зарьма талдаа һурхаш: «Юундэ тиимэ олон советска солдадууд плендэ абагдааб? Муугаар дайлалдааг, юу? Үгэй, юунаанш айхой, бэрхэ, шадмар, нэтэрүү сэрэгшэд,  геройнууд байгаа тэдэш. 1937 ондо те Улаан армимнай тархигой үлнэгойн даа, сэсэн, опыттай  командирнуудаа гүрэн хуу үгэй хэжэ хаяа, репрессида оруулаа. Тэдээни орондо юуш мэдхой, шадхой, дайшалха һургаалгой зон ерээ. Гансхан “За Родину, за Сталина!” гэжайш ам байса һүйхиржэ шадха хүнүүд, солдадуудайнгаа наһа хайрлахой амьтад байгаа.

         ...Ойро байгаан түмэр харгүйн станцида мани нютагаймнай зони мал адуу тээгээд ябдаг фургонна вагон соо оруулаад, шанга конвой доро Германиин концлагерь асарба. Эндэ үдэр бүри үхэлөө хүлеэжэ, хархой юумэй харжа, үзхой юумэй үзөөл даа, баараад: хашан гээд фашистнууд газова камеранууд, крематоринууд соо хүнүүшэ амьдааран тамайн хэнэб, элдэбэйн лабораторинууд соо хүн дээр медицинска опытууша табьдаг байгааб – хуу хараа. Хүни арууһаар SS, гестапайн ноёшо һамгадуудта перчатка, сумкашүүшэ оёхо, гэхэ мэтэ.

         Һая болтор засагта һаймууржа немцүүдтэ плендэ ораан солдадүүд тухай юуш хэлдэггой байгаа. Мүнөө мэдэгдаан: фашистка плендэ 8 миллион зон абаадагдаа, тэдээн соогаан 2,5-инь — концлагерьта наһа бараа.

         Митапов Очир Номшиевич Германиин Мюнхен гэжэ городой хажууда Шталаг VII А концларерьта тудаа. Хуу номер табяатай, шнурээр уяатай, хэзээнэй шарлаан 6 сааруун дээр Ягдагаан ябаан буряад, митиин советска солдадай трагическа хуби заяан тухай бэшээтэй байгаа.

        Ехээр яаржайш, уяржайш үринэрынь, аша зээнүүшиинь эдэ саарууша уншаа. Документнууд, карточканууд, эдээни түүхэ гайхамшагта. Уншажа байхадаа хажуудань байгаандля, хатуу байдалайнь хубаалсаандли болнобдь. Очир Номшиевичай карточка харамсаараа, Гарма Очирович Митапов хүбүүтеэ ямар адлиимбэй гэжэ ажагланам. Баабай хүбүүн хоёр аб адля байна, эгээс уһани хоёр дуһаадля. Очир Номшиевич, Гарма хүбүүнээдли, — сагаан һанаатай, досоогоо нартай, неэхэ дуртай хүн байһиим хаш гэхээр.

         Маня нютагта хүн бүхэн бэйдэнь хонаан нэртэй. Зон тиимэ нэрэ үхэдөө, наад хардаггойл даа, митии ондоо хүнүүдаан илгаруулхаа һанна бшуу. Гарма Очирович Митапов Дэрээндээ “Улыбка” гээд нэртэйгшаан.

         Карточка дээр — амьда хүни байхаар бэшэ концлагерьта ехээр доромжолуулаан, сохюулаан, бузар ехэ хүндэ хүдмэраан эсаан хүн, теэш хадаа һайхан сэдэхэлтэй, энеэгаан шарайтай, нэгэш ууртай бэшэ гэхээр харагдана...

         Гурбан басагадиин – Мария, Елизавета, Зинаида – олон аша зээнэрээ үргэлсэжэ, мүнөө хото хүдөө нютагуудтаа ажаһууна. Харахада баһа, хуу булта эсэгын зүһэтэй. Очир Номшиевич Митапов шанга шуһатай хүн байгаабштаа!

         Немецка писарь гамаар бэшаан байна: лична карточка соонь, даже һамгайн, багшуулайнь дурдаа: “Военнопленный рядовой Митапов Ошир Номшеевич, 15.07.1910 года рождения, Бурят-Монгольская АССР, д. Ягдык Баргузинского района, бурят, солдат, рост 171 см, пленён 07.07.1942, г., Ворошиловград. Лагерный № 106498. Жена – Митапова Ц., д. Ягдык Баргузинского района, 5 детей”. Хажуудань хурганайн отпечаток. Наһа бараан үдэрынь баһа бэшээтэй: 1943 ондо декабриин 25.

         Шталаг VII А концлагерь Бавариин газар дээр байгаа. Энэ лагерь — пленна  рядовой, сержантнуудай лагерь байгиим. Түүхэшэд  Шталаг VII лагери үхэлэй лагерь гээд нэрлээ. Нээрээш, 1942 оной ноябрь соо 140 хүн үдэртөө ябуулжа байгаа, 1941-1942 онуудан олоор. Шталагта даже дайни дуудахаа байхада зон  үдэртөө зуугаадаараа наһа баржа байгаа, хүдмэртэ ехээр булигдажа. Энэ лагерьта  23500 советска военнопленнууд наһаа дүүрээ.

         ...Совет гүрэн плендэ ораан өөрьёо зони харалсаагой, тэдэ хуу булта хаюулаан байгаа. Бараан тэдээни фашистнууд амяарань барагууд соо байлгха, почти эдеэлхой, башай зэмтэй байгаадань  — үмгэдшгээгой буудча алха. Үмдаан робань ондоо, бэшэ зоной хубсуунаан илгаатай, советска хүнүүшэ илааһа ташаандля алхын түлөөбдаа.

         Немцүүдэй педантичность гэдэг, тэрээни хүсөөр О.Н. Митапов тухай мэдэгдээ. Мүнөө үри һадаһашиин баабаяа наһа бараашии, Норвегиин  Эльвенес гэжэ городой газарта хэбтээшии мэднэ.

         ...Германи ошходоо, Бухенвальд хараагой ябха аргам үгэй байгаа. Энэ муухай газар тухай хүдии бэшэгдаам даа. Студент ябхадаа, Латвиин Саласпилс  гэжэ городто байгаан  концлагерь хараам. Хэлхээр бэшэ, эдэ лагерьнууша хархада, сэдьхэлдэ ехэ хүндэ.

         1945 оной майн 9-дэ дайн дүүрээ. Илалтын үдэр мани арадта нангин үдэр. Мани гүрэнэй түүхэтэ ээжайха ехэ үдэр.

         Дайн гээшэ хэнииш хайрлаагой: залууш, хүгшэн зонииш. XX-хи зуун елдэ байгаан зондо эгээ гашуудалтай, хатуу саг.

         ...Мүнөө һайндэр ойртожо байна. Россида дайнда хабаагой гэр бүлэ үгэй. Зүрхэ сэдьхэлдээ дай шэнгээгээгой хүн үгэй. Түүхэдэ мэдэгдээгой, үзэгдээгой энэ дэлхэй дээрэ эгээн шуһата дайн арад зоной наһа хуу обоордожо, һандаагаа.

         Фронтойн тала дээгүүр унаан сэрэгшэдтэ, плендэ амьдаар тама хүүлаан солдадуудта, дайни сагай дабуутай уһа болёоб гэтэраа балгаан зондо — хэтын хэтэдэ соло! Мүнөөдэрэй ветерануудта доро дохином!

         Фронтовигай зээ басган Цырма Бадмаевада, залуу шэнжэлэгшэ Баярма Чойбоновада  баярые  хүргэнэм. Фашист лагерьта байгаан хүн тухай бэшээшаан энэ статьяда хэрэглээб. Һаяхана “Судьба” гэһэн сониной редактор Леонид Синегрибов телевизораар хэлэбэ: “Хурамхаанһаа 5-хи классай һурагша Буянто Очиров хүгшэн аба Митапов Очир Номшиевич тухай конкурсда статья эльгээгээ. Германиин «Шталаг 7А» лагерьта 106498 номер доро фронтовик 1943 оной декабрь соо наһа бараа. Энэ лагерьта 130 мянган хүн хаалгатай байгаа.

         Үхибүүдэй гүрэн түрынгөө, уг гарбалайнгаа түүхээр һонирхоошонь һайшаалтай, мүнөө сагта патриотическэ хүдэлөөн һэргээгдэжэ байхадаа магтаалтай...