Меню
16+

Районная массовая газета «Огни Курумкана»

12.01.2017 09:57 Четверг
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

Хамелеон

Автор: Елтунов Сергей баргажанай диалект дээрэ оршуулба.

                                                                А.П. Чеховэй рассказ

  Полицэйн  журам  хардаг ноен Очумелов шэнэ шинель умдаан, гартаа уяатай юумэ баряан базарай талмай гаржа ябана.  

           Полицэйн  журам  хардаг ноен Очумелов шэнэ шинель умдаан, гартаа уяатай юумэ баряан базарай талмай гаржа ябана.  Хойнаан  улаан шара уhэтэй городовой  полицейскэ дахаад ябана, баhа гартан зонаан буляажа абагдаан крыжовник  уршоотка соо дуурс  хээтэй. Тойроод эб шэбгой.

Талмай дээрэ аймдаш  хуун угэй.  Лавка, кабаагуудай неэгдаан  уудэнууд бурханай гэрэл руу hулаар хараад, амануудаа ангайгаад байгаандля.  Тэднэй хажууда  угытэй муушуулш угэй.

- Ааhаа, ши намай ушоо  зуухууш? – Очумелов гэнтэ шэхээрээ дуулна. – Хубууд, буу табигты энээня! Зуужа муноо сагта болхойбштаа! Барииш!  А… а!

Нохойн шашха-пишха  дуулдна.  Очумелов  хажуушаа харна: купец  Пичугинай тулеэнэй склад соогаан  гурбан хул дээрээ hуржэ, гэдэргээ харжа байгаад , нэгэ нохой гуйжэ гарна. Хойнаан ситец урбахятай,  тайлагдаан жилеткэтэй хун дабтаална. Хойнаан гуйжэ ябтараа  тэрэ бэеэрээ урагшаа бэеэ хаяад газар руу  хииджэ унна, нохойн хойто хулаан  байржа успегээд. Нохойн  шашха-пишха дахян дуулдна. «Буу табя-а!» — гаан неэргээн дуулдна. Лавкын уудэ сонхонуудаар унтаан-хабдаан нюурнууд бултайлдна, тулеэнэй складай хажууда тургээр газар дораан гараандля зон олоороо би болно.

- Татай, журам таhаржайна,  ундэр турэлтэ! – гээд городовой полицейскэ хэлнэ.

Очумелов зуун тээшээ бухы бэеэрээ эрьеэд суглараан зон тээшэ гэшхэбэ. Тэрнэй хархадан  складай  ехэ  ууднэй хажууда дээрэ харагдаан хуун жилеткээ  сэляан, баруун гараа оодэн ургээд, шуhатай  занадаг хургаа зондо харуулна. hогтуушаг  нюур дээрэн иижэ бэшээтэйдля: «Би шамаан эннэйтлоо юумэ абхабдаа!», шуhатай хурганиин буляан хунэй туг шэнги харагдна.

Энэ хуун алтанай дархан Хрюкин гэжэ Очумелов таняа.  Зоной дунда газар дээрэ  урдхя хоер хулоо алсайгаад  hалганаан шуууяанай зэмтэн hууна – нарин ута хамартай  борзой породын  сагаан гулгэн , нюрган дээрээ шара будагтай. Уйлабхяан нюднууд сонь  ехээр айгаан зуй, муу шарай узэгднэ.

-Юун болжайна? – гээд Очумелов hурна, зоной дунда тульхин орожо.- Юундэ эндэбт? Энэ юундэ ши  хургаа  харуулаабш ? Хэн hуйхэрээб?

- Ябажа ябааб, ундэр турэлтэ, хэнииш дайраагойб – гээд Хрюкин эхилнэ, гар ругаа ханяан. – Митрий Митртчтэй тулеэн тухай  зугаалжайгааб – гэнтэ энэ муухайш ямаршгой байтарам хургайм… Та намай хульсэгты, би ажал хэжэ ябдаг хум… Минии ажал мелкэ.  Намда мунгэ тулэг, юундэб гэхэдэ энэ хургаараа энэ долоон удэр соо юуш хэжэ шадаагой байж болхоб. Энэ, танай ундэр турэлтэ , закон соош угэй – энэ муухай юумдэй тулоо тамаа хэхэ гэжэ. Кажда муухай аймтад зуужа байгаа хадань  дэлхэй дээрэ байгаашгойдо хамаагой.

-hэм!.. Зай…  — Очумелов шангаар хэлээд, ханяан, нидхээ худэлгэнэ. — Зай. – Хэнэй нохойб? Би энэйня  иигээд орхьхойб. Би танда харуулхабдаа, хашан гээд  ноходоо тайбнад! Иимэрхуу постановленинуудаан айдаггой баяшуулнууша  айлгха  саг ерээ.  Штраф  абхадаа  тэрэ бааhанш  мэдхэ, зайгуул нохой ухэрнуудш юум гэжэ!  Би тэрэйндэш  Кузэйн изи хэми  гэжэ ойлгуулхаб!

Елдырин, — гээд захадьхи полицейскэдээ захирна, — хэнэй нохойб гээд мэдэ, протокол зохео! Нохойе угэй  хэхэ. Удаан болоогой! Энэш бешенэ байжа болхо. Эн нохой хэнэйб, танаан hурнаб?

- Энэ мань мэдхэдэ, генерал Жигаловай! – хэм даа зон соогаан хэлнэ.

-Генерал Жигаловай? Хм!.. Елдырин, минии эм дээраан пальтоим абалдаа… Ямар халуун болно! Шэбшхэдэ бороонаан туруун иим болдог…  Ганса ойлгонгойб: хашан гээд, юундэ  шамай зууугим? –  гээд Очумелов Хрюкинаан hурна.- Хашан гээд  энэш шинии хурганда хурхиим? Энэш бэеэр бага хиим, а ши иимэ ехэш! Ши хургаа бэеэрээ хадааhаар хадхаад – худхаад  худлаар хэлхэм гэжэ шиидээш! Ши хадаа мэдэгдаан хунш! Мэдхээб таня, боохолдойнууд!

- Энэшня, ундэр турэлтэ, татжа байгаан тамхяараа нохойн хоншоор  руу тульхээ , тиихэдэн хургайн эрью бэш  хадаа зуугаа.  Муутай  хун  энэш, танай ундэр турэлтэ!

- Худлаар бу хэлэ,  ḥорьбогор!  Хараагой байжа юундэ худлаар хэлнэш? Ундэр турэлтэ тархитай, ойлгхо, хэн худлаар хэлнэ, хэн бурханай урда хэлаандля хэлнэ.  Худлаар хэлээдэм , мировой судья  харуужан законой еhоор. Муноо сагта хуунууд  ху  адля…  Мэдхээ hанаадатнай, мини аха жандаармда  худэлдэг…

- Абяагой бай!

-Угэй, энэш генералай нохой бэшэ… — hанаанда ораан городовой хэлнэ.- Генералдаш иимэ ноход  угэй. Тэрэйндэш ехэнхиинь легаванууд…

- Энэй зубоор мэднууш?

-Зубоор, танай ундэр турэлтэ…

-Би бэерээш мэдхэб.  Генералайш  нохойнууд  унтэй, породиста, а энэш – ганса шудхэр мэдхэ! Уhэшгой,  морхогор, hайханш бэшэ… ганса муухай …  Теэд  тэрэ иим нохой барьха гэжуу?! Тархитнай  хаанам?  Петербург, Москва соо иимэ нохой баригдаа хадань юун болохо байгааб ? Тэндэш закон харангуй , тургэхэноор …  Ши, Хрюкин, аюулда ороош, тиигээд  энэйня иигээд бу орхеорой…  hургха хэрэгтэй! Саг ерээ…

-Энэ нохойш генералайш байжа болхо… — гэнтэ дуулахаар городовой шэбшнэ. – Хоншоор дээрэнь бэшээтэй бэшэ…  hаяшаг  тэрэнэй газаа иимэй хараам.

-Тиимэлдаа, генералай! – нэгэнэй хэлээшэ дуулдана.

-hм! Умдэлдэл даа нам дээрэ ,Елдырин ахай,  пальтоим… hаальхяар улегээ . Халууржа эхилбэб… Ши энэ нохой генералда абаадаад , тэндэ  hурхаш. Намай олоод  эльгэээгээ  гэээрэй… Ушоо хэлээрэй , дахин улистэ дахин гаргхой гэжэ… Энэш унтэй нохой байжа болхо. Кажда гахай ама руунь тамхя шэглээ хадан  муудьжа болхо. Нохой – зоолэн амитан хиим… Ши, иргуу, гараа аба! Юу бааhаа эрью хургаа харууулаабш!  Бэеэрээ бурууш!..

- Генералай повар ержамна, тэрнаан hури… Эй, Прохор! Эрэл  даа,  баараан, наашаа! Энэ нохой харалдаа… Танайг?

-Хаанаан манай байхиим?  Хэзээш манда иимэ байгаагой!

- Удаанш hурхиим угэй, — гээд Очумелов  эхилнэ. – Зайгуул нохой!  Удаан зугаалхим  угэй… Зайгуул гээ хадам зайгуул байха… Алжа хаяад  дуурээ.

- Энэ манай бэшэ, —  гээд саашан  хэлнэ Прохор. –  Энэш  устэр hая ераан енералай ахайн нохой. Манайш  ехэ балай борзойнуудта дурагой.  Ахан  ехэ дуртайбштаа…

- Ай, ахан еримуу? Владимир Иванычу? – Очумелов hурна, теэд нюуриин улайжа  ехээр баярлаандля болно. – Бурхан, ямар hониим!  Бииш мэдээгойб!  Айлшалхаа ерээг?

_ Айлшалхаа…

- Ай бурхан даа… Ахаяа hанаабштаа…  Би мэдээгойб! Иихэдээ тэднэй  нохойг? Ехэ баярлааб…

Эн нохой абииштаа… Гое нохой… Ахаадай… Энээнэй хургайнь зуугаа!  hа-hа-hа… Но-но, юундэ шэшэрээбш?  Ррр… Рр…  Гаарна  баараанш, неэтэй  нохойб…

Прохор нохой дуудаад , дахуулаад тулеэнэй склаадаан саашаа гэшхэбэ… Зонууд Хрюкина наадхарна.

- Би шамай hуулдэ барьхабдаа! – Очумелов тэрэйндэ занана, тиигээд шинельдээ оройлдоод  базарна талмай дээгуур  ябажа  ябаан харгигаараа  гэшхуулнэ.

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

55